Değerler Eğitimi

Fiilde Çatı Örnekleri, Konu Anlatımı

Fiilde Çatı Örnekleri, Konu Anlatımı

Fiilde Çatı Örnekleri, Konu Anlatımı

Fiilde Çatı ikiye ayrılır:

  • Öznesine göre fiilde çatı
  • Nesnesine göre fiilde çatı

ÖZNESİNE GÖRE FİİLDE ÇATILAR

Öznesine göre fiil çatıları dörde ayrılır:

  • Etken
  • Edilgen
  • Dönüşlü 
  • İşteş

Etken Çatılı Fiiller: İşi yapan gerçek ve gizli bir öznenin olduğu fiillere etken çatılı fiiller denir. Yüklemin bildirdiği işi yapan bellidir.

  • Ahmet bugün okula geldi. ( Geldi yüklem. Gelen kim? Ahmet – Gerçek Özne)
  • Sivas’tan Ankara’ya akşam karanlığında gitti. ( Gitti yüklem. Giden kim? O – Gizli Özne)
  • Çocuklar okula başladı. ( Başladı yüklem. Başlayan kim? Çocuklar – Gerçek özne)

Edilgen Çatılı Fiiller: Öznesi sözde özne olan -l ve -n eklerini alan çatılara denir. İşi kimin yaptığı belli değildir. İşin başkası tarafından yapıldığı anlaşılır. 

  • Bahçenin duvarı bayandı. ( Boyandı yüklem. Boyanan ne? Duvar-  özne. Peki duvar kendi kendine boyandı? Hayır başkası tarafından. Başkası tarafından yapıldığı için Sözde özne kullanılmıştır.)
  • Elbiseler askılıda asıldı. ( Asıldı yüklem. Asılan ne? Elbiseler- Özne. Peki elbiseler kendi kendine mi asıldı? Hayır başkası tarafından. Başkası tarafından yapıldığı için Sözde özne kullanılmıştır.

Dönüşlü Çatılı Fiiller: Cümlede özne hem işi yapandır hem de yapılan işten etkilenendir. Fiil kök ve gövdesine getirilen –n ve –l ekleriyle dönüşlü çatılı fiiller yapılır.

  • Dışarı çıkmak için hazırlandı.
  • Yenievetaşındı.

İşteş Çatılı Fiiller: Fiil tabanına “–ş, -ış, -iş, -uş, -üş,” eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. İşteş fiillerde bir işin birden çok özne tarafından birlikte ya da karşılıklı olarak yapıldıkları anlamı vardır.

  • Fıkrayı anlatınca hepimiz birden gülüştük. (İşteş çatılı fiil Birliktelik anlamı katmıştır.
  • Sınıfta birbirlerine bakıştılar. (İşteş çatılı fiil cümleye Karşılıklı anlamını katmıştır.)
  • Okullar açılınca arkadaşlarımızla görüştük. ( İşteş çatılı fiil cümleye birliktelik anlamı katmıştır.)
  • Onunla otobüste tanıştık. ( İşteş çatılı fiil cümleye karşılıklı anlamını katmıştır.)

NESNESİNE GÖRE FİİLDE ÇATILAR

Nesnesine  göre fiil çatıları dörde ayrılır:

  • Geçişli
  • Geçmişsin
  • Olduran 
  • Ettirgen

Geçişli Çatılı Fiiller: Nesne alabilen eylemlere denir. Bir cümle eğer ki nesne alıyorsa geçişli çatılı cümledir. Eylemin başına “onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamlı oluyorsa geçişli çatılı fiildir. 

  •  Kuzunun başını  sevdi. (Sevdi yüklem. Seven kim o, özne. Peki o neyi sevdi? Kuzununbaşını- Nesne) ( Onu sevdi )
  • Masanın üzerinden kalemi aldım. ( Onu aldım)
  • Tahtayı sildi. ( Onu sildi)
  • Yemeğimi yedim. ( Onu yedim)
  • Bahçede sevimli bir kedi gördüm( Onu gördüm)
  • Bahçedeki tavukları gördüm. (Onu gördüm)

Geçişsiz Çatılı Fiiller: Nesne alamayan eylemlere denir. Eylemin başına “onu” getirdiğimizde anlamsız oluyorsa geçişsiz çatılı fiildir.

  • Kız hüngür hüngür ağladı. ( Ağladı yüklem. Ağlayan kim? Kız özne. Nasıl ağladı? Hüngür hüngür zarf tümleci) Nesne almamıştır. ( onu ağladı- anla msız)
  • Yatağa yattı. ( Onu yattı- anlamsız)
  • Kurbağa bir taştan öteki taşa zıpladı. ( Onu zıpladı- anlamsız)
  • Arkadaşları onun  esprisine güldü. ( onu güldü- anlamsız)

Ettirgen Çatılı Fiiller: Zaten geçişli olan bir eylemin  -dır, -r, -t eklerinden birisi getirilerek geçişliliği derecesini artırmaktır. Burada özne sözde öznedir. İşi başkasına yaptırır.

  • Köpeği komşunun çocuğuna sevdirdi. (Onu sev- geçişli, onu sevdir- yinegeçişli)
  • Çocukları otogardan aldır ( Onu al- geçişli, Onu aldır- yine geçişli)

Oldurgan Çatılı Fiiller: Geçişsiz olan bir eylemin -dır, -r, -t eklerinden biriyle geçişli hale getirilmesidir.

  • Evin kapısına gelince dur. ( Onu dur- Anlamsız olduğu için nesne almamıştır o yüzden Geçişsizdir.
  • Evin kapısına gelince durdur.( Onu durdur- Anlamlı olduğu için geçişsiz olan eylem geçişli hale gelmiştir.)

Değerler Eğitimi

İslamiyette Önceki Türk Şiiri Ders Notu

Etiketler:

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış.