Deneme Nedir, Denemenin Özellikleri Nelerdir
Deneme Nedir, Denemenin Özellikleri Nelerdir
Deneme Nedir, Denemenin Özellikleri Nelerdir
Kompozisyon olarak yazdığımız tür aslında denemedir.
Yazarın özgürce belirlediği herhangi bir konu hakkında kesin ve kati yargılara varmadan, sadece kendi görüş ve fikirlerini, kendi kendisiyle konuşuyormuş havasında serbestçe anlattığı düz yazı türündeki fikir yazısına deneme denir.
“Deneme” kelimesi ilk defa 16. yüzyılda Fransız yazar, meşhur deneme ustası ve deneme türünün kurucusu olarak kabul edilen Montaigne tarafından kullanılmıştır. Montaigne’nin denemeler kitabının ön sözünde şöyle ifade eder; “Eğer mümkün olsaydı karşınıza anadan doğma çıkardım. Bu kitapta size asla bir şey kanıtlama iddiam yoktur. Elimden geldiğince size beni anlattım. Bana hak vermenizi ya da yargılamanızı istemiyorum.” sözleri ile yine şu sözleri önemlidir: “Herkes önüne bakar, ben içime bakarım: Benim işim yalnız kendimledir. Hep kendimi gözden geçiririm, kendimi yoklarım, kendimi tadarım. Bir şey öğretmem, sadece anlatırım.” sözleri denemenin temel ilkelerini ortaya çıkarmaktadır. Deneme türünde Montaigne’den sonra ön plana çıkan diğer önemli bir yazar da İngiliz yazar Bacon’dur.
Edebi anlamdaki deneme türü, 18. yüzyılda çok önemli bir gelişme göstermiştir. Daha sonra özellikle de romantizm akımından (19. yüzyıl) bu yana daha da yaygınlaşarak, çağdaş edebiyatın en önemli türlerinden biri olmuştur.
Deneme Türü
Deneme yazarının başlangıç noktası yine kendisidir. Deneme yazarken yazar, duygu ve düşüncelerini kanıtlama gereği duymadan, fikirlerini senli benli ifade eder.
Deneme süslü, edebi kaygı içinde değil samimi bir üslupla yazılır. Yazar kendisiyle konuşuyormuş gibi bir uslup kullanır. Bu yüzden deneme yazarı, denemelerinde “ben” kelimesini çokça kullanır, bu yönüyle deneme “ben” merkezli bir yazı türüdür diyebiliriz.
Türk Edebiyatının deneme ustası Nurullah Ataç deneme türünü şöyle ifade eder: “Deneme, ‘ben’in ülkesidir. Ben demekten çekinen, her görgüsüne, her görevine ister istemez benliğinden bir parça kattığını kabul etmeyen kişi denemeciliğe özenmesin.” diye ifade eder.
Deneme türünde daha çok, evrensel fikirler ele alınmakla beraber konu sınırlaması asla yoktur. Denemede toplumsal konulardan ziyade kişisel konulara, soyut dünyalara ve iç hesaplaşmalara daha yakın bir türdür. İşte bu yönüyle denemeler, fıkra türünden ayrılırlar.
Fıkralarda, toplumsal konulara kişisel görüşler dile getirilirken; denemede iç dünyanın kişisel ve samimi bir itirafı gibidir.
Denemelerde konu yüzeyseldir, derinlemesine ele alınmaz. Denemelerde yazarın duyguları, düşünceleri, dünya görüşü ön plandadır ve konuya olan yaklaşımları özneldir, yani kişiseldir. Bunun neticesinde deneme yazarı ele aldığı konuyu, kendine özgü bir yaklaşımla işler. Kendi görüş ve fikirlerini başka yazarların sözleriyle destekleyebilir.
Denemenin Özellikleri Nelerdir:
- Deneme, daha çok gazete ve dergi yazısıdır.
- Denemeler aşk, ölüm, sanat, doğa, dostluk, arkadaşlık, iyilik, güzellik, saflık, temizlik, yalnızlık, ahlak, edep gibi hemen hemen her konuda yazılabilir; kısaca ifade etmek gerekirse, yaşam içindeki her şey denemenin konusu olabilir.
- Öne sürülen düşünce ya da tezin kanıtlanması amaçlanmaz.
- Denemede yazarın esas amacı bilgi vermek değil kişinin kendisini anlatmasıdır
- Denemelerde hâkim olan unsur ise insanın sadece kendisidir.
- Düşündürmek, denemenin en önemli özelliği kabul edilir.
- Deneme yazarı yazısında herhangi bir sonuca ulaşmak zorunda değildir.
- Yazar fikirlerinde ısrarcı değildir. İşte bu yönüyle makale ve fıkra türünden ayrılır.
- Deneme yazarı düşüncelerini açıklarken samimi, sıcak bir dil kullanır.
- Deneme yazarı fikirlerini, kendi kendiyle konuşuyormuşçasına içten, akıcı, kıvrak bir anlatımla eserini kaleme alır.
- Denemeler okuyucuyu sıkmayan, rahat okunabilen düşünce yazılarıdır.
- Denemeler uzun ömürlü yazılardır.
- Deneme yazarı kendi duygu ve düşüncelerinin dışında başkalarının duygu ve düşüncelerine de daima saygı duyar.
Denemenin Özellikleri Devamı
- Deneme yazarlığı, farklı bir bakış açısı, üstün bir edebiyat ve sanat bilgisi, özgün, yaratıcı, akıcı bir anlatımı gerektirir.
- Denemeler konularına göre şöyle sınıflandırırız.
- Kişisel duyarlık ve dikkati konu alan denemeler,
- Öğretici eleştirel denemeler.
- Sosyal ve felsefi konularda kişisel düşünceleri ifade eden denemeler.
- Deneme yazarı, ele aldığı konuya farklı bir pencereden konulara öznel bir şekilde bakar.
- Deneme yazarı, sıradan insanların baktığı şeyi gören onların göremediği ve dikkatinden kaçan ayrıntıları, incelikleri, güzellikleri görebilen, hissedebilen kişidir.
- Denemede duygu ve düşünceler bilimsel yazılardaki tek düzeyli, resmi anlatımla değil; sanatsal, samimi, renkli, akıcı bir üslupla dile getirilir. · Kısacası denemede yazarın kişisel duygu, düşünce, istek ve hayalleri ön plandadır. Her ne kadar yazarın etkilendiği başka şeyler de varsa deneme yazarı daha çok kişisel yaşantılardan yola çıkarak yazıları kaleme alır.
- Deneme Batı edebiyatında ortaya çıkmış bir edebi türdür. 16. yüzyılda yaşayan Fransız edebiyatçı Michel Montaigne (1533-1592) kaleme aldığı “Denemeler”le bu türün ilk örneğini kabul edilir.
- Montaigne’den sonra ise deneme türünün en önemli temsilcisi İngiliz edebiyatından Francis Bacon (1561-1626)dir.
- Deneme türü Türk Edebiyatına Tanzimat döneminde girmiş; fakat Servet-i fünun döneminde önem kazanmaya başlamıştır.
- Deneme türünün Türk Edebiyatındaki ilk ustası Nurullah Ataç’tır.
Deneme Türünün Türk Edebiyatındaki Yazarları ve Eserleri:
- Nurullah Ataç (Günlerin Getirdiği, Karalama Defteri, Diyelim, Sözden Söze),
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu (Erenlerin Bağından),
- Ahmet Hamdi Tanpınar (Beş Şehir, Yaşadığım Gibi),
- Sabahattin Eyuboğlu (Sanat Üzerine Denemeler, Mavi ve Kara),
- Suut Kemal Yetkin (Düş’ün Payı, Günlerin Götürdüğü, Şiir Üzerine Düşünceler, Edebiyat Üzerine),
- Melih Cevdet Anday (Konuşarak, Yiten Söz, İmge Ormanları),
- Mehmet Kaplan (Nesillerin Ruhu),
- Cemil Meriç (Bu Ülke, Mağaradakiler),
- Mermi Uygur (Güneşle, Dilin Gücü),
- Salah Birsel (Kurutulmuş Felsefe Bahçesi, Kahveler Kitabı, Boğaziçi Şıngır Mıngır, Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu, Yapıştırma Bıyık, Amerikalı Tolstoy, Asansör),
- Vedat Günyol (Daldan Dala),
- Oktay Akbal (Zaman Sensin)
Deneme ile Makale Arasındaki Fark Nedir:
- Denemede kişisel düşünceler amaçlanırken; makalelerde bilgi vermek esas amaçtır. Denemede fikirlerin ispatlanması yoluna gidilmez. Makalede ise savunulan düşüncenin kanıtlanması, ispatlanması gerekmektedir.
- Denemelerde bir sonuca varmak gibi bir gaye, hedef söz konusu değilken makalede kesin bir sonuca varmak hedeflenir.
- Denemede serbest bir üslup, bir konuşma havası hâkimken; makalede resmi ve daha çok ağırbaşlı bir üslup hakimdir. · Denemede genellikle dilin doğru ve güzel kullanımı, sanatsallık ve etkileyicilik ön plandayken makalede söz sanatları, mecazlı söyleyişlerden uzak durulur.
Henüz yorum yapılmamış.