Değerler Eğitimi

Destanların Özellikleri, Destan Nedir, Destanlar

Destanların Özellikleri, Destan Nedir, Destanlar

Destanların Özellikleri, Destan Nedir, Destanlar;

Ulusların başından geçmiş büyük felaketleri, toplumu derinden etkileyen göç, deprem, savaş, kıtlık gibi olayları ya da kişisel kahramanlıkları, dini, milli ve sosyal olayları konu edinen ve uzun manzumlar olarak söylenen ürünlere “destan” denir.

  • Destanlar bir bakıma halk gözüyle görülen, halk ruhuyla duyulan ve halk hayalinde masallaştırılan tarihlerdir.
  • Destanlar; bir tarihi olayın oluşunu, sonuçlarını değil, tarihi olayların bir kahraman tarafından yaşanış şeklini, kahramanın bu olaydaki rolünü, yaptığı işleri ve gösterdiği başarıları anlatır.

Destan Dönemi: Destanlarda anlatılan olayların yaşandığı ve halkın hayal dünyasında şekillenerek destanların oluştuğu döneme “destan dönemi” denir. Tarihte yeri olan büyük ulusların çoğunun destan dönemi vardır.

Destanların Doğuşu:

  • Destanlar ulusların sözlü edebiyat döneminde oluşmuş metinlerdir.
  • Zengin bir hayal dünyası olan ilk insanlar, savaş, göç gibi toplumda iz bırakan her olayı hayallerle süsleyerek birbirlerine anlatmışlar, bu olaylar, halkın hayal dünyasında zenginleşmiş, halk arasında yayılarak ortak bir eser haline gelmiştir.
  • Bu eserlerin insani yönü daha ağırdır.
  • Bu ortak metinlere destan adı verilmiştir.
  • Destanlardaki kahramanlar olağan üstü özelliklere sahip olsalar da halkın arasında kişilerdir. Oğuz Kağan bunun örneğidir.

Destanların Oluşumu Üç Aşamada Gerçekleşir:

Çekirdek: Toplumda derin izler bırakan tarihi bir olayın yaşanması yani destanın konusu olan olayın gerçekleşmesi.
Yayılma: Bu olayın meydana gelişinden sonra aradan uzun bir zaman geçmesi halk tarafından dilden dile, kuşaktan kuşağa aktarılması ve yayılması.
Derleme: Sözlü gelenekte yaşayan destan parçalarının güçlü bir şair tarafından derlenmesi ve nazım haline getirmesi.

Bu üç aşamayı geçiren destanlara “doğal destan” denir. Bunun yanında, bu üç aşamayı geçirmeden bir şair tarafından yazılan destanlarda vardır ki buna “yapay (yapma) destan” denir.

Destanlarda Bulunması Gereken Ögeler:

  • Olağanüstü niteliklere sahip bir olayın bulunması.
  • Toplumun ilgisini çekecek bir kişinin olması.
  • Metnin, şiirsel anlatıma sahip olması.
  • Esas konun anlatıldığı bölümün yanında bir bitiş bölümünün olması.
  • Dilin, hayal gücünün ve nazmın güçlü olması.
  • Bir bütünlük içinde ve samimi bir şekilde dönemin sosyal ruhunun yansıtılması.

Bir Ulusun Doğal Destanın Olabilmesi İçin,

  •  Olayların, tarihin en eski devirlerinde, aklın ve mantığın toplum düzenine hâkim olmadığı dönemlerde yaşanması gerekmektedir.
  • O ulusun tarihinde kolay kolay silinmeyen, savaşlar, göçler, yeni vatan edinmeler gibi toplumun belleğini devamlı meşgul edecek olayların olması gerekmektedir.Destanların Genel Özellikleri:
  • Destanlar oluştukları an yazıya geçirilmediği için özellikle Türk destanlarının çoğu kaybolmuş, günümüze kadar ulaşamamıştır.
  • Destanlar günümüze ağızdan ağıza aktarılarak gelmiştir.
  • Destanlarda olağanüstü olaylara sıkça rastlanır.
  • Destanlarda, insanın doğayla ve üstün güçlerle mücadelesi düş gücüyle, mitolojik ögelerle ortaya koyulur.
  • Destanlar daha çok ulusların tarihinin karanlık dönemlerine aittir.
  • Destanlarda ulusal özellikler yoğun bir biçimde görülür.
  • Destanlar, ulusların özellikle, tarih yazımının başlamadığı en eski dönemlerine ışık tutmaları, ulusların tarih sahnesine çıkışlarını, komşularıyla ilişkilerini ve kendi kültür dokularını var eden değerleri anlamak bakımından önemli kaynaklardır.

Devamı…

  • Sözlü kültür ürünü oldukları ve yazıya geçirilmedikleri için Türk destanları konusunda bilgimiz sınırlıdır.
  • Türk destanlarının belli bir derleyicisi yoktur. Eski Türk destanlarından derlenmiştir. Bunlardan bir kısmı, Türk araştırmacılar tarafından, halk dilinde yaşayan destanların derlenip yazılmasıyla elde edilmiş, bir kısmı ise eski Çin, Arap, İran, Bizans ve Batı kaynaklarında bulunmuştur.
  • Yapılan araştırmalar sonucunda Türk destanlarının iki yüz civarında olduğu sanılıyor.
  • Türk destanlarının belli başlı özellikleri, çoğu kez kadın kişiliğinde odaklanmış bir güzellik, yiğitliğin her dönem baş üstünde tutulduğu, atın ve bozkurdun insana sadık bir yoldaş olması, kurdun ana ve baba olması, yurt kabul edilen coğrafyanın kutsallığı; ağaç, ışık gibi unsurlar karşımıza çıkar.
  • İslamiyet öncesi destanların biçimsel özellikleriyle ilgili kesin bir bilgi bulunmamasına rağmen dörtlüklerle ve hece ölçüsüyle söylendiği kabul edilmektedir.
  • Destanlardaki olağanüstülükler ve mitolojik unsurlar çıkarıldığında geriye ait oldukları ulusların gerçek tarihi çıkar.
  • Doğanın egemenliği altında yaşayan insanlığın cevap aradığı ilk soru; yaratılışın nasıl olduğu sorusudur. Bundan dolayı toplumların çoğunda görülen yaratılış efsanelerinde ve destanlarda olağanüstü özelliklere sahip kahramanlara rastlarız.
  • Bunun yanı sıra bu olağanüstü kahramanlar; hareketleri, duyguları, düşünceleri, insan kaderi yaşamaları bakımından destana insani özellik de katmıştır.
  • Masal olayları belirsiz yerlerde gelişir. Destanlarsa, olayların geçtiği çevreyi, belli belirsiz yansıtır.
  • Türk destanlarındaki dağ, bozkır, orman, av, at, ırmak çokluğu bu destanlardaki olayların ne türlü çevrede geçtiğini aşağı yukarı göstermektedir.
  • Destanlar, ulusal bilinci güçlendiren ve dayanışmayı sağlayan önemli eserlerdir.
  • Destanlar ulusun soy özellikleri, sosyal yapıları, ulusal değerleri, gelenek ve görenekleri için temel kaynaktır.
  • Destanlar, bir ulusun vatan, millet ve din duygularını canlı tutar.
  • Destanlar aynı zamanda bir ulusun tarihi aşamalarını gösterir. O ulusun tarihini aydınlatır.
  • Fakat şu da unutulmamalıdır ki, destanlar tarihe ışık tutsa da hiçbir zaman tarih değildir.
  • Destanlar halk gözüyle görülen, halk ruhuyla duyulan ve halk hayalinde masallaştırılan bir tarihlerdir.

Destanların Kısaca Özellikleri:

  • Bir milletin kültürünü yansıtan metinlerdir.
  • Destanlarda olaylar, destan kahramanlarının hayatı etrafında geçer.
  • Destanlar; ağızdan ağza, nesilden nesle dolaşmak suretiyle son şeklini aldıkları için anonim ve sözlü edebiyat ürünleridir. Destanlar sonradan yazıya geçirilmiştir.
  • Destandaki kişiler, kral, han, hakan, tanrı gibi seçkin kişilerdir. Bu kişiler olağanüstü özelliklere sahiptirler, lider ve kurtarıcı rolündedirler. Destanlar kahramanları, gerçeğin üstünde; olduğundan daha güçlü gösterilir.
  • Destanlar ulusal dilde ve ulusal nazım ölçüsüyle söylenmiştir.
  • Bütün destanlar başta manzumdur. Bazen aralarına mensur parçalar da katılmıştır. Destanlardan yazıya geçirilme aşamasında düz yazıya dönüşmüş olanlar vardır. Kimi destanlar manzum olarak yazıya geçirilmiştir.
  • Bir ulusun maddi ve manevi yapısı, kültür birikimi, yaşayışını şekillendiren ögeler, destanda yaşatılan veya savunulan hayat anlayışını besleyen kaynaklardır.
  • Oldukça uzun metinlerdir.
  • Tarihi ve ulusal değerleri yansıtır.
  • Ait oldukları ulusların tarihleriyle sıkı ilişkileri vardır.
  • Destanlarda heyecan ve duygusallık ağır basar.
  • Destanlarda zaman kavramı yoktur. Anlatılan olayların geçtiği yer ve zaman bilinmez.
  • Savaş, deprem, yangın, göç, kıtlık gibi toplumu derinden etkileyen olaylar anlatılır. Bu olaylarda olağanüstü özellikler de görülür.
  • Destanlar; kişisel tutkulardan, geçici isteklerden çok, millete mal olmuş, millet bütünlüğünü etkileyen davranış ve tutkulardan doğar.
  • Günümüze ulaşması ya güçlü bir şair ya bir bilgin ya da bilinmeyen kişiler tarafından derlenip yazıya aktarılmasıyla mümkün olmuştur.
  • Destan metinlerini “destancı” adı verilen kişiler anlatmıştır. Bu kişilere Türk boylarında “bahşı”, “jirav”, “akın”, “yırçı”, “gayçı”, “ozan”, “şair” gibi isimler verilmiştir. Daha sonraki dönemlerde “âşık”, “kıssahan”, “meddah” denen kişiler de destan anlatmışlardır.

Destanlar Oluşumları Bakımından İkiye Ayrılır: (Destanların Özellikleri)

  1. Doğal Destanlar

Çok eski dönemlerde; bir ulusu derinden sarsan olayların, durumların anlatıldığı ve halk arasında yaşayan uzun manzum yapıtlardır.

Doğal Destanların Özellikleri:

  • Doğal destanlar anonim yani söyleyeni veya yazarı belli değildir.
  • Doğal destanlarda uyak düzeni, redif, uyaklar destanı yaratan ulusun zevkine bağlıdır.
  • Bunların çoğu manzumdur.
  • Tarihsel olaylar ve kişiler olduğu gibi değil olağanüstülüklerle verilir.
  • Kahramanlık önemli bir yer tutar.
  • Bu tür destanlar tüm oluşum aşamalarını yaşamış destanlardır.
  • Pek çok ulusun bu tür destanları vardır.

Türk Edebiyatındaki Doğal Destanlar

  • Altay Destanı
  • Saltuk Buğra Han Destanı
  • Yaratılış Destanı
  • Manas Destanı
  • Saka Destanları
  • Danişmend Gazi Destanı
  • Şu Destanı
  • Cengizhan Destanı
  • Alp Er Tunga Destanı
  • Edige Destanı
  • Hun-Oğuz Destanları
  • Köroğlu Destanı
  • Oğuz Kağan Destanı
  • Battal Gazi Destanı
  • Attila Destanı
  • Köktürk Destanları
  • Bozkurt Destanı
  • Ergenekon Destanı
  • Uygur Destanları
  • Türeyiş Destanı
  • Göç Destanı

(Destanların Özellikleri)

Dünya Edebiyatındaki Diğer Uluslara Ait Önemli Doğal Destanlar:

  • İlyada ve Odysseia (Yunan)
  • Şehname (İran)
  • Kalevala (Fin)
  • Mahabarata ve Ramayana (Hint),
  • Nibelungen (Alman)
  • İgor (Rus)
  • Boewulf ve Robin Hood (İngiliz)
  • Chansen de Röland (Röland Türküsü) (Fransız)
  • Le Cid (İspanyol)
  • Gılgamış (Sümer)
  • Şinto (Japon)

2) Yapma (Yapay) Destanlar:

  • Bir şair (ozan) tarafından, bir milleti derinden etkileyen savaş, göç veya büyük bir felaket gibi bir olayla ilgili duyguların uzun ve manzum bir öykü olarak anlatılmasıdır.
  • Bu tür destanların kim tarafından yazıldığı bellidir.

Türk Edebiyatına Ait Yapma Destanlar

  • Üç Şehitler Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)
  • İstanbul Fetih Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)
  • Çanakkale Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)
  • Kuvayı Milliye Destanı (Nazım Hikmet)
  • Kurtuluş Savaşı Destanı (Cahit Külebi)
  • Sakarya Meydan Savaşı (Ceyhun Atuf Kansu)
  • Genç Osman Destanı (Kayıkçı Kul Mustafa)
  • Çanakkale Şehitleri Destanı (Mehmet Akif Ersoy)
  • Selçukname (Yazıcıoğlu Ali)

Dünya Edebiyatına Ait Yapma Destanlar

  • Aeneis (Vergilius)
  •  Çılgın Orlando (Ariosto)
  • İlahi Komedya (Dante)
  •  Kurtarılmış Kudüs (Tasso)
  • Kaybolmuş Cennet (Milton)
  • Henriade (Voltaire)
  • Es Lusiados (Camoens)

Mehmet Soytürk (Alıntı)

Etiketler:

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış.