Söz Sanatları (Edebi Sanatlar) 1. Bölüm

Söz Sanatları (Edebi Sanatlar)

Söz Sanatları, Dilimizde anlatımı ve anlamı süslemek, güzelleştirmek, etkili kılmak için çeşitli söz sanatlarına başvurulmuştur.
Divan edebiyatında çokça başvurulan bu Söz Sanatları edebiyatımızın her döneminde yer almıştır. Bu sanatların birçoğu dilin günlük kullanımlarında bile kendini gösterir. Söz sanatlarının bir kısmı bir gösteriş, bir marifet sergileme amacına yönelik olsa da birçoğu anlamı ve anlatımı zenginleştirip sözü etkili kılma amacına yöneliktir.

1. Teşbih (Benzetme)

Aralarında türlü yönlerden benzerlik ilgisi bulunan iki şeyden zayıf olanı nitelikçe daha üstün olana benzetme sanatıdır. Benzetmede dört öge bulunur:

Kömür gibi kara gözleri var

Benzeyen: Göz…Temel Öge

Kendisine Benzetilen: Kömür…..Temel Öğe

Benzetme Yönü: Kara…..Yan Öğe

Benzetme Edadı: gibi…..Yan Öğe

2. Mecaz-ı Mürsel

Benzetme amacı güdülmeden bir sözün, aralarındaki ilgi dolayısıyla bir başka söz yerine kullanılmasıdır. Bu sanatta benzetme amacı olmaz. İç-dış, parçabütün, neden-sonuç, sanatçı-yapıt, yer-insan, yer-olay, netice-olay gibi ilgiler vardır. yani bunlardan biri söylenerek diğeri kastedilir. Bereket yağıyor; çiftçinin yüzü gülecek. (yağmur; çünkü yağmur bereket getirir)

Ayağını çıkarabilirsiniz. (ayakkabı)
Cahit Sıtkı’yı okur musun? (eserlerini)
Okul ayağa kalktı. (öğrenciler)
Konya bu işe karşı (Konya halkı)

3. İstiare

Bir sözü benzerlik ilgisiyle kendi anlamı dışında kullanmaktır. Aslında bir çeşit benzetmedir. Benzetmenin benzeyeni ya da benzetileniyle yapılan benzetmedir. İki çeşit istiare vardır:

Açık İstiare(Eğretileme)

Kendisine benzetilen öge ile yapılır. Kısaca bir sözcük, benzetme amacıyla başka bir sözcüğün yerine kullanılır.

Şeyda bülbül şirin dillerin hani Havada bir dost eli (rüzgâr) okşuyor tenimizi
Doya doya sevemedim kuzumu (çocuk)

Kapalı İstiare (Deyim Aktarması)

Benzeyen öge ile yapılır, kendisine benzetilen söylenmez. Kendisine benzetilen varlığın özelliği söylenir. Şöyle de söylenebilir: Bir varlığın bir niteliği başka bir varlık üzerinde gösterilir. İnsana özgü bir nitelik insan dışındaki bir varlığa aktarılırsa kapalı istiarenin yanında kişileştirme de yapılmış olur.

Boynu bükük adalar tanıyor sanki bizi.
Yüce dağların başında
Salkım salkım olan bulut
Yedi yıl süren hikâyemizi dinlemiş ihtiyar çınardan.

4. Teşhis ve İntak (Kişileştirme ve Konuşturma)

İnsan dışındaki varlıkların insana özgü davranışlarla anlatılmasıdır; onları konuşturma sanatına da  intak denir. Teşhis ve intak olan her anlatımda kapalı istiare vardır.

Düşünür ağaçlar aylarca gelecek baharı

Çevre yanın lâle sümbül bürümüş
Gelin olup süslendin mi yaylalar

Ben gidersem sazım sen kal dünyada
Gizli sırlarım aşikâr etme
Lâl olsun dillerin söyleme yâda
Garip bülbül gibi ah ü zar etme

Sordum sarı çiçeğe
Annen baban var mıdır
Çiçek eydür: -Derviş baba,
Annem babam topraktır

5. Kinaye

Bir sözün, hem gerçek hem de mecaz anlamlarını düşündürecek bir biçimde kullanılmasıdır. Kastedilen,
mecaz anlamdır. Değinmece de denir.

Tuttuğunu koparan ihtiyarlardan biriydi. (hem gerçekten tuttuğunu koparacak kadar kuvvetli, hem de başladığı işi bitiren biri.)

Onun kapısı her zaman açıktır. (hem gerçekten kapısı açık, hem de herkesi her zaman kabul edebilir.)

Cep delik cepken delik,
Kol delik, mintan delik,
Yen delik, kaftan delik
Kevgir misin be kardeşlik.
Burada “cep delik” sözü kinayeli olarak kullanılmıştır. Gerçek anlamının yanında “cebinde para olmaması” anlamına gelir. Önemli olan da bu anlamdır.

www.egitimdedegerler.com

6. Tariz

Söylenen sözün gerçek veya değişmeceli anlam dışında büsbütün tersini kastetmektir. Alaylı, iğneleyici, küçük düşürücü bir dille yapılır.

• Aman ne kadar erken geldiniz. (Çok geciken birine dendiğinde tariz olur.)
• Ne kadar cömertsiniz. (Cimri birine)

7. Tevriye

Bir sözün birden fazla anlama gelecek biçimde kullanılması sanatıdır. Bu sanatta sözün bütün anlamları gerçektir. Ama yakın anlam söylenip uzak anlam kastedilir.

Bu kadar letafet çünkü sende var
Beyaz gerdanında bir de ben gerek

ben: 1. kişi zamiri ve vücuttaki koyu renkli leke
(kastedilen, ikincisi, yani uzak olan)

Kaynak: Şükrü Oflu

Değerler Eğitimi Ders Notları

Ders Programı Boş Şablon 3. Bölüm (10 Adet Türkçe

Halk Şiiri Geleneği ve Özellikleri

Roman nedir, roman türleri nelerdir:

Masal nedir, Masalın özellikleri nelerdir (Afişli)

Fabl Nedir

Şiir Nedir, Şiir ile İlgili Özlü Sözler

.